Τό Ἅγιον Ὄρος

Μέ μιά ματιά

(Πρώτο Μέρος)

    Τό Ἅγιο Ὄρος, ὄχι μέ τή γεωγραφική ἔννοια, ἀλλά μέ τήν πνευματική του ἐπιφάνεια, εἶναι μιά πολύτιμη παρουσία στόν πανορθόδοξο καί γενικά παγχριστιανικό κόσμο. Η πατρίδα μας ἔχει τό μεγάλο προνόμοιο νά γεύεται σέ ἀμεσότητα τήν μοναδικότητα τῆς ἀκτινοβολίας, πού ἐκπέμπεται ἀπό τόν ἅγιο αὐτό χῶρο. Ἡ μοναστική πολιτεία μέ μιά συνέχεια ζωῆς καί ἀσκητικῆς παρουσίας τῶν μοναχῶν πού τήν ἀπαρτίζουν, ἐδῶ καί 17 αἰῶνες, προσφέρει στό σημερινό κουρασμένο κόσμο μας τό στήριγμα καί τήν ἐλπίδα.

    Τό Ἅγιο Όρος είναι μιά ζωντανή πολιτεία, κατοικεῖται ἀπό μοναχούς ἀπό τούς πρώτους κιόλας χριστιανικούς χρόνους μέχρι σήμερα καί στούς αἰῶνες. Ὁ χῶρος αὐτός καί τά ὅσα ὑπάρχουν σ’ αὐτόν δέν ἀποτελοῦν ἕνα μουσεῖο ἱστορίας καί τέχνης. Εἶναι μιά διαρκής παρουσία ζωῆς καί κατά Χριστόν ἀφιερώσεως, πού τελεῖ κάτω ἀπό τή σκέπη τῆς Παναγίας Θεοτόκου, ἐξ οὗ καί Περιβόλι τῆς Παναγίας τό ὀνόμασε ἡ εὐλάβεια τῶν Πατέρων καί ἐξωτερικά, ἀλλά καί ἐσωτερικά, πνευματικά.

    Εἶναι ὅμως καί ἕνας χῶρος, πού μπορεῖ νά δεῖ κάποιος μιά πραγματικότητα πού κάποτε ἔζησε ἀπό τήν ἐποχή πού πρωτοργανώθηκε μέ τόν ἅγιο Ἀθανάσιο τόν Ἀθωνίτη, κτήτορας καί ἱδρυτής τῆς Μονῆς τῆς Μεγίστης Λαύρας, ὥς τά σήμερα.

Η Πρώτη Εικόνα

    Μόλις ἀντικρύσουμε ἀπό τό καράβι, μοναδικός δρόμος πρόσβασης στό Ἅγιον Ὄρος τά πρῶτα μοναστήρια διαπιστώνουμε εὐθύς, πώς ἡ ἀρχιτεκτονική τους, ὅπως φυσικά καί τῶν ὑπολοίπων Μονῶν ἔχουν τό τυπικό βυζαντινό μοναστικό σχῆμα. Ὅλες εἶναι θεόκτιστες μέ φρουριακή διάταξη, καί αὐτό γιατί μόνιμα ἀποτελοῦσαν χῶρο κατοικίας ἀνθρώπων, ἐνῶ παράλληλα ἦταν καί ὁ στόχος πειρατῶν καί κατακτητῶν. Τά κτίρια, σάν φρούρια, ἐνῶ ὁρισμένα ἀπ’ αὐτά, ὅπως ἡ Σίμωνος Πέτρας, ἡ Διονυσίου εἶναι σάν αετοφωλιές, πού στήν κορυφή τους ὑψώνονται πολυώροφα κτίσματα σέ φύσει ἀσφαλεῖς θέσεις, ἀλλά τελικά ὅλα εἶναι ἐνισχυμένα μέ τείχη καί ψηλούς πύργους. Γενική ἀκόμη διαπίστωση, στή μέση κάθε οἰκοδομικοῦ συγκροτήματος ὑπάρχει ἡ αὐλή μέ τό Καθολικό τοῦ Μοναστηριοῦ, ἡ τράπεζα, ἡ φιάλη, τά παρεκκλήσια. Ἡ ἱστορία τῆς ἱδρύσεως καί κτίσεώς τους δέν εἶναι ἀπόλυτα γνωστή, ἐνῶ συχνά συγχέεται με παραδόσεις καί θρύλους.

     Οἱ πύργοι ἰσχυροί, ψηλοί, ἐπιβλητικοί ὀρθώνονται γιγάντιοι φρουροί καί βιγλάτορες πάνω ἀπό τά ἄλλα κτίσματα τῶν Μονῶν. Πλάι τους τά κωδωνοστάσια, οἱ τροῦλοι τῶν ναῶν, τά κελιά καί ὅλα τά ἀναγκαία κτίσματα γιά τή ζωή τοῦ Μοναστηριοῦ. Οἱ αὐλές, οἱ πιό πολλές εὐρύχωρες μέ τά κυπαρίσσια νά ἀγωνίζονται νά ὑψωθοῦν ὡς τίς κορφές τῶν πύργων.

Τα καθολικά

    Τά Καθολικά, δηλαδή οἱ κεντρικοί Ναοί τῶν Μονῶν, ἔχουν ὅλα σχεδόν τόν ἴδιο ρυθμό, τόν ἁγιορείτικο λεγόμενο ρυθμό. Εἶναι τετρακίονοι Ναοί μ’ ἕνα μεγάλο κεντρικό τροῦλο καί ἄλλους μικρούς τριγύρω, τρίκοχοι, μέ διπλό νάρθηκα, τόν ἐσωνάρθηκα ἤ λιτή, καί τόν ἐξωνάρθηκα, καί τά παρεκκλήσια. Στόν τροῦλο σύμφωνα μέ τήν ἁγιογραφική παράδοση εἰκονίζεται ο Παντοκράτορας, πού ἐπιβλέπει «ἐξ ἁγίου κατοικητηρίου του τήν σύμπασαν».

    Τά τέμπλα εἶναι σχεδόν ὅλα ξυλόγλυπτα, λίγα τά μαρμάρινα. Ὅλα ὅμως ἐξαιρετικῆς τέχνης, φορτωμένα μέ εἰκόνες, πού γέρνουν σέ ἐγγύτητα τό «ἐφετόν». Οἱ κολῶνες μαρμάρινες μέ ὄμορφα κιονόκρανα, ἐνῶ ὅλοι οἱ τοῖχοι εἶναι ἁγιογραφημένοι. Θαυμαστά εἰκονοστάσια, προσκυνητάρια, πολυέλαιοι, κανδήλια, μαρμαροθετήματα, χοροστάσια, στασίδια, καί πολλές φορητές εἰκόνες κοσμοῦν τό ἐσωτερικό τους. 

    Στήν αὐλή καί ἀπέναντι ἀπό τήν εἴσοδο τοῦ Καθολικοῦ βρίσκεται ἡ Φιάλη τοῦ Ἁγιασμοῦ. Εἶναι μαρμάρινο κατασκεύασμα εἴτε σέ περιφέρεια κύκλου εἴτε πολυγωνική, μέ κομψούς κίονες καί στεγασμένη μέ τροῦλο. Στό κέντρο της εἶναι ἡ λεκάνη γιά τήν τέλεση τοῦ Ἁγιασμοῦ.

   Ἀπέναντι ἀπό τήν εἴσοδο τοῦ Καθολικοῦ βρίσκεται ἡ Τράπεζα τῆς Μονῆς, τό ἑστιατόριο τῶν μοναχῶν. Εἶναι μιά μακρόστενη αἴθουσα ἀνάλογη μέ τό χῶρο καί τό πλῆθος τῶν μοναχῶν. Στό ἐσωτερικό της βρίσκονται τά τραπέζια μαρμάρινα ἤ ξύλινα σέ σειρές καί οἱ πάγκοι πού κάθονται οἱ σιτιζόμενοι. Σέ περίοπτη θέση, στήν κορυφή της εἶναι τό  τράπέζι τοῦ ἡγουμένου καί τῶν ἡγουμενοσυμβούλων καθώς καί τῶν ἐπισήμων.  Ἀκόμη σέ κάποιο ψηλό σημεῖο βρίσκεται ὁ ἄμβωνας, ἀπό τόν ὁποῖο ὁ διαβαστής μοναχός (ἀναγνώστης) διαβάζει κάποιο ἐπίκαιρο πατερικό κείμενο ἤ βιογραφία τοῦ ἑορταζομένου ἁγίου. Πολλές ἀπό τίς Τράπεζες εἶναι ἁγιογραφημένες μέ πρώτη καί καλύτερη αὐτή τῆς Μεγίστης Λαύρας. Οἱ περίφημες ἁγιογραφίες της χρονολογοῦνται ἀπό τό 16^ο αἰώνα καί εἶναι τοῦ Θεοφάνη τοῦ Κρητός.   

    Κοντά στήν τράπεζα βρίσκονται ἀκόμη τό μαγειρείο, ὁ φοῦρνος, καί οἱ ἀποθῆκες.
Γύρω ἀπό τήν αὐλή ὑψώνονται τά κτίρια μέ τά κελιά τῶν μοναχῶν. Τό Ἀρχονταρίκι εἶναι ἕνας χαρακτηριστικός, καί πολύ φροντισμένος, χῶρος σέ κάθε μοναστήρι.
Ἀπαραίτητος σέ κάθε Μονή εἶναι ὁ ἀρσανᾶς, δηλαδή τό λιμανάκι.

    Τά Καθολικά, οἱ Τράπεζες τῶν Μονῶν, τά Κυριακά στί Σκῆτες καί τά ἀφθονοῦντα Παρεκκλήσια τοῦ Περιβολιοῦ τῆς Παναγίας εἶναι θησαυροί τῆς βυζαντινῆς ἁγιο-γραφίας. Στούς τοίχους οἱ μεγάλοι διδάσκαλοι τοῦ εἴδους, Μανουήλ Πανσέληνος, Θεοφάνης, Μιχαήλ Ἀστραπᾶς κ.ἄ., προγενέστεροι ἤ μεταγενέστεροι, δημιούργησαν μοναδικά καί ἀνεπανάλειπτα ἔργα.

    Ἀξίζει τόν κόπο σέ γενικότητες νά ἀναφερθοῦμε ἐδῶ ἐπιγραμματικά βέβαια γιά τίς φορητές εἰκόνες. Πολλές ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι πολύ παλαιές, θαυματουργές, καί σπάνιας τέχνης. Μερικές δέ θεωροῦνται ἀχειροποίητες. Συναρπαστικές ἁγιορείτικες διηγήσεις μιλοῦν γιά τή θαυματουργική ἐμφάνισή τους στό Ὄρος. Τέτοιες εἶναι ἡ περίφημη εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, τοῦ «Ἄξιον ἐστί» στό Ναό τοῦ Πρωτάτου, ἡ Πορταῒτισσα στή Μονή  τῶν Ἰβήρων, ἡ Ὁδηγήτρια στό Χελανδάρι, ἡ Κουκουζέλισσα καί Οἰκονόμισσα στή Λαύρα, ἡ Παραμυθία καί Ἐσφαγμένη στό Βατοπέδι, ἡ Φοβερά Προστασία στό Κουτλουμούσι, Γλυκοφιλοῦσα στή Φιλοθέου, ἡ Ὁδηγήτρια στή Ξενοφῶντος, ἡ Ἀχειροποίητη στή Ρουμάνικη Σκήτη τοῦ Προδρόμου κ.ἄ.

    Θησαυρός ἀνεκτίμητος εἶναι οἱ μικρογραφίες τῶν χειρογράφων πού βρίσκονται στίς περίφημες Βιβλιοθῆκες τοῦ Ἁγίου Ὄρους μέ ἀπαράμιλλες εἰκόνες ἁγίων ἠ καί παραστάσεων, ἐκπληκτικά τά ἐπίτιτλα, τά ἀρχικά γράμματα. Ὑπάρχουν ἀκόμη ψηφιδωτές εἰκόνες, ἀνάγλυφα καί γλυπτά. Μοναδικά εἶναι τά διάφορα δημιουργήματα μικροτεχνίας, σκαλισμένα σέ πολύτιμους λίθους, ἐλεφαντόδοντο, ξύλο, χρυσό κ.ἄ. Ἄξια μνείας οἱ καλλιτεχνικοί σταυροί, τά μοναδικά καλύμματα τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων, τα χρυσά καί ἀργυρά δισκοπότηρα, οἱ χρυσοῢφαντοι ἐπιτάφιοι, τά ἱερατικά ἄμφια. Τέλος οἱ κώδικες καί τά χειρόγραφα τῶν βιβλιοθηκῶν. 

 [ Διαβάστε επίσης το : Δεύτερο Μέρος  , Τρίτο Μέρος ]